Manzoni in Holland*

*Zijn blikje poep werd een icoon.

16 februari t/m 2 juni 2019

Waarom schilderen met verf als je ook ander materiaal kan gebruiken? Piero Manzoni deed dat laatste. Hij maakte in de jaren zestig kunst met zijn adem, blikte eigen poep in, signeerde lichamen en nodigde mensen uit op een sokkel te staan. Op dat magische voetstuk werd iedereen een kunstwerk, een levend sculptuur. Door zijn revolutionaire aanpak werd hij één van de grote vernieuwers van de 20ste eeuw. Zijn blikje poep groeide uit tot icoon van de avant-gardekunst. Manzoni (1933-1963) overleed op 29-jarige leeftijd aan een hartinfarct. Click here for English.

Nog niet eerder verteld

Voor het eerst sinds vijftig jaar in Nederland presenteert het Stedelijk Museum Schiedam onder de titel Manzoni in Holland een uitgebreid overzicht van zijn werk. De tentoonstelling belicht een nog niet eerder verteld verhaal over de relatie tussen Nederland en een van de prominentste avant-gardekunstenaars van de twintigste eeuw. Bijzonder is dat bezoekers zelf op zijn magische sokkel kunnen staan. Even ben je zelf een kunstwerk.

Het kunstwerk ben je zelf

De tentoonstelling laat niet alleen Manzoni’s artistieke ontwikkeling zien. Ook de samenwerking met kunstenaars in Nederland en daarbuiten komt aan bod. Hij bracht het wit naar Nederland en inspireerde kunstenaars als Wim T. Schippers voor zijn Pindakaasvloer. Die is sinds 8 jaar weer te zien. Speciaal voor Schiedam creëerde de kunstenaar een nieuwe ronde versie met – vanwege een paal – een hap eruit. Waarom staat die paal er nou?

Manzoni in zijn atelier, Milaan, 1958, Fotografie Ennio Vicario – ©Pictoright Amsterdam 2019

De ontdekking van het wit

Eind jaren vijftig inspireerde Manzoni een groot aantal Nederlandse kunstenaars, onder wie Henk Peeters en Jan Schoonhoven. Hij liet, zoals Jan Schoonhoven opmerkte, de noodzaak zien ‘ook de laatste resten van het overbodige overboord te zetten.’ Manzoni leidde ze naar het wit, de leegte, de ideeën. Van deze kunstenaars is werk te zien, samen met dat van Lucio Fontana. Deze Italiaanse kunstenaar die ruim dertig jaar ouder was dan Manzoni ging het schildersdoek te lijf te priem en mes, destijds heel revolutionair. Hij had grote invloed op Manzoni.

Yves Klein, Monochrome (IKB 100), 1956. Pure pigment and syntetic resin on bord78 x 56 cm, Fondazione Lucio Fontana, Milano – ©Pictoright Amsterdam 2019

Ger van Elk, Some Natural Aspects of Painting and Sculpture, 1970-1971. 16mm color film, transferred onto video. Courtesy The Estate of Ger van Elk and GRIMM Amsterdam, New York – ©Pictoright Amsterdam 2019

Achromes

Invloedrijk is ook Yves Klein. Als Manzoni de volledig blauw geschilderde werken van Klein in een galerie in Milaan ziet, komt hij niet veel later met een geheel witte variant. En het zijn die witte Achromes die diepe indruk maken op de Nederlandse kunstenaars. Aanvankelijk staan ze daarin alleen. Als de schilderijen in 1958 bij de Rotterdamse Kunstkring hangen, reageert bijna niemand positief. Sommige kunstkringleden zeggen zelfs hun lidmaatschap op. Toch volgt een jaar later een solotentoonstelling bij Galerie De Posthoorn in Den Haag.

Poep

Als Manzoni in 1962 meedoet aan de grote nul-tentoonstelling in het Stedelijk Museum Amsterdam presenteert hij zes blikjes Merda d’Artista (1961), misschien wel zijn bekendste werk dat een icoon werd van de avant-gardekunst. Het gebruik van zijn eigen lichaamsuitwerpselen als materiaal om kunst te maken, wekt afschuw en bewondering. De blikjes poep wegen elk 30 gram, verschijnen in een oplage van negentig en kosten per stuk evenveel als 30 gram goud.

Piero Manzoni, Achrome, 1958. Collectie Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam. Fotografie Studio Tromp, Rotterdam - ©Pictoright Amsterdam 2019

Piero Manzoni, Merda d’Artista n. 63, 1961. Fondazione Piero Manzoni, Milano. ® Fondazione Piero Manzoni. Fotografie Agostino Osio – ©Pictoright Amsterdam 2019

Piero Manzoni, Merda d’Artista n. 63, 1961, Fondazione Piero Manzoni, Milano. ®Fondazione Piero Manzoni. Fotografie Agostino Osio – ©Pictoright Amsterdam 2019

Publiek

Uit hetzelfde jaar stamt de Base Magica, de magische sokkel, waarbij Manzoni het publiek uitnodigt plaats te nemen op het voetstuk. Wie dat doet, wordt een levend kunstwerk. Het kunstwerk ontstaat samen met het publiek. Dat is ook het geval als Manzoni kunstwerken maakt van mensen door hun lichaam te signeren. Daarbij reikt hij een echtheidscertificaat en een sticker uit. Een rode sticker bepaalt dat je een volledig kunstwerk bent. Een gele plakker laat zien dat het slechts om een deel van het lichaam gaat.

Eieren

Het publiek komt ook in actie in Kopenhagen en Milaan, waar Manzoni hardgekookte eieren met zijn vingerafdrukken uitdeelt. In iets meer dan een uur eten de bezoekers deze gesigneerde kunstwerken op. Gelukkig verdwijnt niet alles in de maag, zo is te zien in Schiedam. In een fraai houten doosje ligt een van de eieren die bewaard bleef: Uova con Impronta, een ei met een duimafdruk als handtekening.

Piero Manzoni, Base Magica, Scultura Vivente, 1961. Collectie Fondazione Piero Manzoni, Milaan – ©Pictoright Amsterdam 2019

Piero Manzoni, Uova con Impronta, 1960. Collectie Fondazione Piero Manzoni – ©Pictoright Amsterdam 2019

Pindakaas

Ook na Manzoni’s dood treden kunstenaars in zijn voetsporen. Een nieuwe generatie maakt kunst van adem, vliegtuigsporen en pindakaas en stelt daarmee net als Manzoni de vraag wat kunst is of kan zijn. Manzoni in Holland bevat de pindakaasvloer van Wim T. Schippers uit 1962, evenals de ‘adembenemende’ video Breathing in – Breathing out (1977/8) van Marina Abramovic/Ulay. De pindakaasvloer kan invloed hebben op allergieën, lees daar hier meer over.

Wim T. Schippers, Pindakaasvloer, 1962. Tentoonstelling Project & Object, Galerie Mickery, Loenersloot, 1969, Collectie Theater Instituut Nederland, Archief Mickery – ©Pictoright Amsterdam 2019

Correspondentie

Voor het eerst laat de tentoonstelling de samenwerking zien tussen Manzoni en de Rotterdamse kunstenaarsgroep Zero, niet te verwarren met de Duitse Zero-groep. Dat geldt in het bijzonder voor de relatie tussen Manzoni en Hans Sonnenberg. Hij werkt als cargadoor in de haven en daarna als galeriehouder. Ook is hij verzamelaar. In die jaren treedt hij op als manager van de Nederlandse nul-groep. Voor het eerst wordt nu ook de correspondentie van Sonnenberg en Manzoni onderzocht, met dank aan Museum Boijmans van Beuningen, dat de briefwisseling in bezit heeft.

Boek

In het boek Manzoni in Holland dat bij de tentoonstelling verschijnt, wordt uitgebreid aandacht besteed aan de samenwerking van Manzoni met Hans Sonnenberg, de Nederlands en internationale Zero-kunstenaars, en de invloed op latere generaties kunstenaars. Het is een uitgave van het Stedelijk Museum Schiedam in samenwerking met uitgeverij Nai010 Publishers Rotterdam.

Manzoni en het Stedelijk Museum Schiedam

Manzoni in Holland sluit aan bij de collectie en de programmering van het Stedelijk Museum Schiedam dat tentoonstellingen maakt over de jaren vijftig en zestig. De afgelopen jaren organiseerde het museum tentoonstellingen over de kunstenaarsgroep nul, herman de vries, Jan Schoonhoven, Optical Art & Kinetische kunst, Jan Henderikse en stanley brouwn.

Marina Abramovic/Ulay, Breathing in – Breathing out, 1977/8. Collectie: Stedelijk Museum Amsterdam – ©Pictoright Amsterdam 2019

herman de vries, samengesteld blok (1962). Particuliere collectie Amsterdam

Kunstenaars in de tentoonstelling

Marina Abramovic/Ulay, Armando, Marinus Boezem, Kees van Bohemen, Agostino Bonalumi, stanley brouwn, Enrico Castellani, Karl Fred Dahmen, Ger van Elk, Lucio Fontana, Jan Henderikse, Oskar Holweck, Yves Klein, Heinz Mack, Piero Manzoni, Wim Motz, Henk Peeters, Otto Piene, Ian J. Pieters, Gust Romijn, Joop Sanders, Emil Schumacher, Wim T. Schippers, Jan Schoonhoven, herman de vries, Jaap Wagemaker.

Met dank aan
Samenwerkingspartners:

Fondsen: