Ruim twintig jaar geleden trokken ze er ‘s nachts met een spuitbus op uit om werk achter te laten op muren, deuren en andere plekken, meestal aan de rafelranden van de stad. Inmiddels werken ze als beeldend kunstenaar. Op ons verzoek stelde ontwerpersduo Opperclaes een tentoonstelling samen met werk van deze kunstenaars. Ongeveer dertig makers uit binnen- en buitenland exposeren in verschillende loodsen en maken hun werk veelal ter plekke.

‘Deze kunstvorm is in Nederland op deze schaal nog nooit te zien geweest’, vertellen Linda van der Vleuten en Bruce Tsai-Meu-Chong van Opperclaes. ‘Het zijn mensen die abstract werk maken en experimenteren met het medium zoals ook kunstenaars als Daan van Golden of Sol LeWitt dat ooit deden. Alleen werken deze makers ook op grote muren in plaats van louter canvas’, vult museumdirecteur Anne de Haij aan. Dat maakt dat de tentoonstelling goed past bij het museum, dat in het voorjaar van 2022 feestelijk heropent. Vanwege een vertraagde gemeentelijke renovatie is het gebouw langer gesloten dan verwacht.

De kunstenaars laten werk zien op de immense deuren en binnen- en buitenmuren van de loodsen. Er zijn wand- en vloerschilderingen, schilderijen, foto’s, sculpturen en video. Ook biedt het terrein plek voor driedimensionaal werk, waaronder een 7 meter hoge toren. In een speciaal ateliergebouw zie je kunstenaars in actie. Tijdens de tentoonstelling werken ze aan metershoge muurschilderingen. Ook mag je zelf met een kwast, spuitbus en zelfgemaakte materialen aan de gang.

Deelnemers

‘Het belooft een levendige en unieke plek in Schiedam te worden’, zegt De Haij. ‘Extra bijzonder is dat mensen nu weer rond kunnen lopen op het fabrieksterrein dat zo’n belangrijke rol in de geschiedenis van Schiedam speelt.’ De Glasfabriek Schiedam produceerde tussen 1853 – 2017 miljarden glasverpakkingen. Bijna iedere Schiedammer heeft wel een familielid dat er ooit werkte.

Opperclaes koos makers met een eigen handschrift die vooral abstract werken. Tsai-Meu-Chong: ‘Sommigen begonnen als graffiti-maker onder pseudoniem en exposeren nu als beeldend kunstenaar onder hun eigen naam, anderen presenteerden zich vanaf het begin als beeldend kunstenaar. Het is voor hen zelf soms nog steeds een zoektocht hoe ze zich verhouden tot de hedendaagse kunstscene.’

Formaat

Ook al delen de kunstenaars hun liefde voor het formaat, het werk loopt behoorlijk uiteen. Er zijn strakke vormen van Momo uit de VS en – op de buitenkant van een loods – zwart-wit werk van Yann L’Outsider uit Frankrijk. Mina Hamada, een Amerikaanse kunstenaar die opgroeide in Japan en nu in Spanje woont, werkt min of meer figuratief. En dan zijn er kunstenaars met een typografische achtergrond, een soort letter- of kalligrafieschilders onder wie het Nederlandse High On Type en ST4 uit Tunesië.

Weer anderen experimenteren met zelfgemaakt materiaal, denk aan kunstenaar Daan Botlek, die om de hoek van De Glasfabriek woont. Jeroen Erosie maakte een vloerschildering met belijningsmachines; je ziet ze weleens als ze wegmarkeringen maken. Jeroen Jongeleen laat – heel letterlijk – zijn eigen sporen na op het terrein van De Glasfabriek. Hij rende een groene cirkel van glas en een bruine van metaal. Daar deed hij per rondje ongeveer vier uur over. In de tentoonstelling kun je de filmbeelden van dit tekenen/rennen zien. We kochten het videowerk aan, lees hier meer.

Atelier

Het werk valt onder de noemer post-graffiti, de stroming die zich in de afgelopen twintig jaar ontwikkelde uit de graffitiscene. Makers die destijds werk achterlieten op muren, treinen of tunnels in stadcentra, vonden op verlaten plekken aan de randen van de stad ruimte om zich als kunstenaar te ontwikkelen. Ze betrokken lege fabrieksgebouwen die ze als atelier gingen gebruiken om in te experimenteren. Ook verbreedden ze hun palet met verfrollers, papier, stickers of videoprojecties.

Tegelijkertijd ontstond een internationaal netwerk met een sterke Do it Yourself-mentaliteit, met underground magazines, exposities in eigen beheer, internationale uitwisselingen en samenwerkingen tussen kunstenaars. Dit alles werd vergemakkelijkt door de opkomst van de eerste sociale media zoals Fotolog en Flickr. Opperclaes volgt de kunstenaars en hun ontwikkeling al geruime tijd.

Zo’n tien jaar geleden begon het duo een gelijknamige galerie aan de Claes de Vrieselaan in Rotterdam voor startende kunstenaars, illustratoren, grafisch ontwerpers, filmmakers en fotografen. Nu is Opperclaes verantwoordelijk voor culturele projecten in de openbare ruimte. De naam verwijst naar de straat en is een verbastering van upperclass. ‘We knipogen ermee naar de highbrow-zweem die om de kunstwereld heen hangt’, zegt Van der Vleuten. ‘Kunst is voor iedereen en wij verlagen graag de drempel.’

Die blik past perfect bij de programmalijn Nieuwe kunst, waarvoor het museum vier jaar lang subsidie van het Rijk krijgt, zegt De Haij. ‘Daarmee willen we het begrip van wat hedendaagse kunst is, verbreden. Kunst ontstaat al lang niet meer alleen op de kunstacademie of in de wereld van galeries en musea. De tentoonstelling bij De Glasfabriek laat iets nieuws zien aan mensen die ons al kennen en spreekt hopelijk ook publiek aan dat de weg naar het museum nog niet zo snel weet te vinden.’

Het museum heropent in het voorjaar van 2022. De grootscheepse verbouwing van het monumentale gebouw die de gemeente Schiedam uitvoert, duurt langer dan gepland. Na de Stadscocon in de Sint Janskerk, het Kijkdepot Schiedam in de Havenkerk, de Buurtplaatjes in Schiedam-Oost en de lichtprojectie op het Stadskantoor begin dit jaar, duikt het museum daarom opnieuw in de stad op. De Haij: ‘De Glasfabriek is een plek die voor Schiedammers belangrijk is geweest en past perfect bij deze kunstenaars.’

Tijdens de tentoonstelling kunnen bezoekers meedoen en/of verschillende workshops volgen. Ook zijn jonge post-graffitimakers aan het werk in de Open call-loods. Houd hiervoor de website in de gaten voor meer informatie.

Op de plek van de tentoonstelling werd in 1853 de eerste hut van een glasfabriek gebouwd, inclusief twaalf huizen voor de arbeiders. Dit zou de N.V. Van Deventer’s Glasfabrieken worden. In 1897 verrees direct ernaast een tweede glasfabriek De Schie. Door een verdubbeling van de jeneverexport waar flessen voor nodig waren, groeiden de fabrieken na 1900 enorm. In 2003 kocht het Amerikaanse bedrijf Owens-Illinois Inc. De Glasfabriek en in 2017 was de sluiting een feit. De fabriek was winstgevend maar de eigenaar vond de investering in nieuwe machines en ovens te groot, schreef Het Nieuwe Stadsblad. In 2020 kochten de projectontwikkelaars Blauwhoed en Dudok Real Estate de locatie voor toekomstige nieuwbouwontwikkeling. De komende jaren geven ze De Glasfabriek alvast een nieuw leven met diverse culturele activiteiten op deze locatie.