Renovatie Stedelijk Museum Schiedam

Op 14 mei 2022 werd het Stedelijk Museum Schiedam feestelijk heropend in bijzijn van staatssecretaris Cultuur en Media Gunay Uslu en burgemeester Cor Lamers. Het was een bijzondere dag waarop iedereen het resultaat van de renovatie die de afgelopen drie jaar had plaatsgevonden, kon bewonderen. Het museum(gebouw) straalde als nooit tevoren.

Geschiedenis van een monument
Het Stedelijk Museum Schiedam werd in 1899 opgericht en is sinds 1941 gevestigd in het rijksmonument Sint Jacobsgasthuis. Dit gasthuis werd in 1787 gebouwd in een symmetrische, neoclassicistische stijl naar een ontwerp van de architect Jan Guidici. Het staat op de plaats van een nog ouder gasthuis dat rond 1547 werd gesticht door gravin Aleida van Henegouwen. Het gebouw bood nog tot 1934 onderdak aan arme ouderen en deze functie is af te lezen aan de plattegrond: centraal in het gebouw bevindt zich een grote kapel met aan weerszijden een vleugel. De linker vleugel werd gebruikt als mannenvleugel en de rechter als vrouwenvleugel.

Museumgebouw bij de heropening op 14 mei 2022. Fotografie: Marco de Swart

Onderzoek en renovatie
De renovatie is uitgevoerd in opdracht van de gemeente Schiedam, eigenaar van het Rijksmonument. Bureau Soda was samen met Bordewijk/De Adviseurs verantwoordelijk voor het onderzoek, het ontwerp en de begeleiding van de renovatie en trok hierin nauw op met het museum, de gemeente en gespecialiseerde partners. Soda voerde allereerst een uitgebreid ontwerpend onderzoek uit, samen met Bordewijk/De Adviseurs. Er moesten 
oplossingen voor diverse veiligheids- en constructieproblemen en de slecht functionerende installaties worden gevonden, er was een wens tot verduurzaming en de bezoekerservaring diende te worden verbeterd. Op basis van dit onderzoek is het museumgebouw vervolgens grondig en met veel aandacht gerenoveerd. Tentoonstellingszalen, verkeersgebieden en verschillende bezoekersruimtes zijn vernieuwd en aangepast. Gedurende het hele renovatieproces is het rijksmonument met grote zorg benaderd en zijn aanwezige waarden van het gebouw versterkt. Ook is er rekening gehouden met recentere ingrepen zoals die uit 2013, toen MVRDV de kapel inrichtte als entree ter vervanging van de ondergrondse toegang via het plein.

Echo van het verleden
In het ontwerp heeft Soda zoveel mogelijk het rijksmonument tot zijn recht laten komen. Daarbij refereert Soda vaak op subtiele wijze aan het verleden, echter zonder te historiseren. Een voorbeeld is het aangewende kleurenpalet van een aantal zalen: de plafonds hebben een diep donkerrode kleur, tegen het zwarte aan, en de grijze vloeren laten een minuscule zweem rood zien. Een hint naar het ‘ossenbloed’ dat in vroegere tijden vaak als bindmiddel in verf werd gebruikt. Ook refereert de nieuwe inrichting van de trappenhuizen aan de verdwenen jaren 30 trap waarbij de doorgaande leuningen een verbindend element waren tussen de verschillende verdiepingen. Zo echoot het verleden door in dit rijksmonument uit 1787 dat als museum anno 2022 weer volwaardig is toegerust voor de huidige tijd.

Tentoonstellingszaal met Zwermen van Zoro Feigl. Fotografie: Ernst Moritz

Licht, lucht en ruimte: vernieuwde museumzalen
Dankzij de renovatie heeft het museum nu prachtige, moderne tentoonstellingszalen gekregen. Vrijwel alles in de zalen is nieuw. De ruimtes zijn verduurzaamd en geïsoleerd, geluid wordt geabsorbeerd, de zaalvloeren zijn constructief verbeterd, alle installaties zijn weggewerkt en het daglicht kan, als dat gewenst is, weer worden toegelaten. Behalve dat de zalen daarmee voor het museum veel functioneler en beter inzetbaar zijn geworden, verhoogt het ook de kwaliteit van de bezoekerservaring. De ruimtes voelen licht en groots aan, alsof er weer lucht in de ruimte is.

Bezoekers in de tentoonstelling Levend Landschap. Fotografie: Ernst Moritz

Innovatieve isolatie en installaties uit zicht
Het monumentale gebouw is na de renovatie fors beter geïsoleerd. Een belangrijk gevaar bij het na-isoleren van monumentale gebouwen met een museale functie is echter een verhoogd risico op condensatie van kwetsbare constructie-onderdelen. Om dit te risico te verkleinen, is er voor de isolatie van de tentoonstellingszalen gebruik gemaakt van een innovatieve toepassing, namelijk capillair actieve isolatie waarvoor ventilerende voorzetwanden zijn geplaatst. Bijkomend voordeel van deze ingreep is dat áchter deze voorzetwanden de voorheen dominant aanwezige installatie uit het zicht weggewerkt kon worden. Dit neemt de ‘visuele ruis’ aan het plafond, aanwezig in de oude tentoonstellingszalen, weg en maakt de ruimtes ideaal voor presentatie.

Trappenhuizen en oriëntatie
De oude trappenhuizen vormden een behoorlijke belemmering voor verticaal kunsttransport. Bovendien voldeden de trappen en liften niet meer aan de moderne eisen van toegankelijkheid. Daarom zijn de trappenhuizen en liften vergroot en vernieuwd. Tevens kwamen de originele ramen van de trappenhuizen achter voorzetwanden vandaan, waardoor er vanuit het trappenhuis zicht is op het plein, de bezoeker zich beter kan oriënteren en er bovendien prachtig daglicht naar binnenstraalt, waardoor de trappenhuizen een prettige plek in het museum zijn geworden. Na renovatie zijn de trappenhuizen bovendien voorzien van vijf permanente kunstwerken aan de wanden van het trappenhuis. Lees hier meer informatie over dit project.

Het Atelier. Fotografie: Ernst Moritz

Van verweesde kelderruimte naar levendige educatieverdieping
Stedelijk Museum Schiedam heeft – aanvullend op de gemeentelijke renovatie– zelf het keldergebied, dat zich in het hart van het gebouw bevindt, onder handen genomen. De voormalige ondergrondse entree op het plein is dichtgelegd en in het voorheen onbenutte en voormalige entreegebied zijn – met zorg voor bestaande structuren – nieuwe ruimtes gecreëerd zoals een garderobe, stadsgalerij, tentoonstellingszaal en een educatie-atelier. In het keldergebied komen nu alle educatieve functies van het museum prachtig samen. Het souterrain heeft daardoor weer een duidelijke functie en prettige uitstraling. In het Atelier gaan kinderen zelf aan de slag met kunst, in de Stadsgalerij co-creëert het museum met Schiedammers en in Panorama Schiedam reizen Schiedammers door de geschiedenis van hun stad.

Werk van Timo Demollin in het trappenhuis. Fotografie: Gerrit Schreurs

Adviserende en uitvoerende partijen renovatie
Ontwerp herinrichting en renovatie: Soda
Installatieadvies: Energetica Advies, Bordewijk/De Adviseurs
Bouwfysica: Ingenieursbureau Physitec
Constructeur: Van den Brink
Directievoering: STEAD Advisory
Projectleiding: Stevens Van Dijck
Lichtontwerp: Beersnielsen Lichtontwerpers
Bouwkundig aannemer: BURGY Bouwbedrijf
Installatietechnisch aannemer: Kuijpers
Bouwkundig aannemer keldergebied: Metz Nederland B.V.
Electrotechniek: Stigho Electro bv
Adviseur museum: Toornend en partners.
Adviseur restauratie: Vitruvius

De renovatie van het Sint Jacobs Gasthuis is uitgevoerd in opdracht van en gefinancierd door de gemeente Schiedam. Het museum is zelf opdrachtgever van de aanvullende renovatie van het keldergebied en voerde deze uit met steun van de VriendenLoterij, Provincie Zuid-Holland, Fonds Schiedam Vlaardingen, Prins Bernhard Cultuurfonds en de G.Ph. Verhagen-Stichting. Stedelijk Museum Schiedam is de gemeente Schiedam, alle bij de renovatie betrokken partijen, de externe financiers en het museumteam zeer dankbaar voor hun betrokkenheid en inzet.