Nederlanders die in de toenmalige kolonie Nederlands-Indië wonen, krijgen niet te maken met een Duitse bezetter, maar een Japanse. Vele Nederlanders worden onder slechte omstandigheden opgesloten in kampen, of moeten zware dwangarbeid doen. Voor hen eindigt de oorlog niet in mei 1945, maar pas in augustus.

Te laat thuis
Liwe de Roo werkt tijdens de oorlog bij de Holland Amerika Lijn als stoker. Op 9 mei 1940 vaart de SS Maasdam, met daarop Liwe, de haven van Liverpool binnen. Het schip is op weg van New York naar Rotterdam, maar wordt gewaarschuwd niet verder te varen. Een dag later valt het Duitse leger Nederland binnen. Het schip en de bemanning worden in dienst gesteld van het Britse Ministerie voor Oorlogs Transport. Verschillende reizen naar Noord-Amerika volgen totdat op 27 juni 1941 het konvooi waarin de Maasdam vaart wordt aangevallen door Duitse torpedo’s. De 51-jarige Liwe raakt overboord en kan niet zwemmen. Gelukkig houdt zijn zwemvest hem drijvend en na twee dagen wordt hij gered.

Oorlog aan de andere kant van de wereld
Veel Schiedammers zullen er tijdens de oorlog niet bij stil hebben gestaan dat er aan de andere kant van de wereld, in Nederlands-Indië ook een oorlog woedt. Zo noemde Nederland het gebied dat nu Indonesië heet tussen 1816 en 1949, toen het als Nederlandse kolonie werd bestuurd.

In 1941 verklaart Nederland de oorlog aan Japan, in 1942 valt Japan Nederlands-Indië binnen. De Indonesiërs zijn in eerste instantie blij met de komst van de Japanners, omdat ze een kans zien onder de Nederlandse overheersing uit te komen. Europeanen en mensen met deels Europese voorouders (Indo-Europeanen) worden in kampen gestopt en moeten zware dwangarbeid doen. Maar al snel blijkt dat de Japanners niet gekomen zijn om Indonesië te bevrijden van de Nederlandse bezetters. Ook de oorspronkelijke bewoners van Indonesië moeten voor de Japanners vaak gedwongen arbeid verrichten. Er sterven honderdduizenden – mogelijk zelfs miljoenen – mensen.

Pas in augustus 1945 geeft Japan zich over, maar dat betekent niet dat de gevechten voorbij zijn. De Indonesiërs verklaren hun onafhankelijkheid, maar het duurt nog tot 1949 tot Nederland dit erkent. Tot die tijd onderdrukt de Nederlandse regering de strijd om onafhankelijkheid met veel geweld. Vele Nederlandse mannen worden naar Indonesië gestuurd om met gevaar voor eigen leven te vechten.

Mensen die de dwangarbeid en het gevangenschap overleven en (terug) naar Nederland komen, kunnen daar vaak op weinig sympathie rekenen. Ook in Schiedam hebben veel mensen hun eigen oorlogservaringen nog niet kunnen verwerken. Ze hebben soms weinig meegekregen van wat er elders op de wereld is gebeurd.

Borduurwerk van kerstversiering op gerecycled textiel, gemaakt door de oma van Yvonne. Kamp Solo, 1943. Privécollectie Yvonne Koorengevel